Niets is zo duurzaam als een monument!
De Raad van Europa koos ook voor 2022 een actueel thema voor de Open Monumentendag: duurzaamheid! Het werkt aanstekelijk, want we lezen en horen bijna dagelijks in kranten, online en op de radio over bouwen, milieu en energie. Monumenten en duurzaam zijn wellicht een verrassende combinatie: zijn de twee niet tegenovergesteld aan elkaar? Is het thema bedacht als aansporing om monumenten onverwijld te verduurzamen, omdat klimaatverandering en energietransitie dat eisen? Tijd voor reflectie op de relatie tussen duurzaamheid en monumenten.
Sociaal-maatschappelijk appél
Duurzaamheid. Als eerste omschrijving geeft het woordenboek: ‘lang durend’. Duurzaam is wat houdbaar is, een lange levensduur heeft. Het is het tegenovergestelde van een wegwerpartikel of bederfelijke waar. Duurzaam is ook wat weinig slijtage kent, niet snel vergaat en goed herstelbaar is. Zonder ironie kun je hieruit concluderen dat duurzaam een eigenschap van monumenten is: hun wettelijke bescherming komt immers voort uit de wens tot langdurig behoud. De omgang met monumenten is daarom gericht op conserveren, dat letterlijk betekent ‘tegen verval beschermen’, of restaureren: ‘herstellen’.
Maar tegenwoordig vraagt vooral een derde betekenis aandacht, waarin duurzaam gekoppeld is aan een verantwoorde omgang met de aarde, natuurlijke hulpbronnen en grondstoffen, het milieu. Duurzaam is een sociaal-maatschappelijk appél: ‘voorzien in de levensbehoefte van de huidige generatie, zonder tekort te doen aan die van de toekomst’.
‘Volhoudbaar’
De grote opgaven van nu – klimaatverandering, energietransitie, veranderende woon- en werkbehoeften – raken ook de monumenten en beschermde gebieden in Hilversum. Hoe zorgen we dat ‘ons’ erfgoed er kan zijn voor de generaties van straks? Want dáárom beschermen we gebieden en gebouwen: om hun waarden – schoonheid, bron van kennis over het verleden – en hun verhalen door te kunnen geven. Open Monumentendag is er om van monumenten te genieten en te leren. Maar Open Monumentendag is er ook om na te denken over de vraag hoe we ons erfgoed actueel en toekomstbestendig houden. Dus is de vraag relevant: hoe staat het met de ‘volhoudbaarheid’ van monumenten?
Neem nu twee prachtige monumenten in Hilversum: Zonnestraal en de AVRO-studio, kenmerkend voor de periode van het zogenaamde Nieuwe Bouwen. Het sanatoriumcomplex Zonnestraal is prachtig gerestaureerd, inclusief het bijbehorende bos- en heidelandschap. De nieuwe bedrijvigheid op het brede gebied van gezondheid refereert aan de kernwaarde van de verhalen van het landgoed en sanatoriumcomplex. De AVRO-studio wacht op een zelfde aanpassing: hoe herstel je wat in de loop der jaren jammerlijk aan waarden heeft ingeboet? Hoe kunnen we dit voormalige omroepgebouw duurzaam aanpassen terwijl zijn levendige geschiedenis zichtbaar en behouden blijft?
Wooncultuur
In alle gevallen zijn de verhalen-vertellende eigenschappen van waarde. Dat geldt ook voor de woonwijken die Dudok in opdracht van de gemeente ontwierp en die andere architecten van Hilversum in opdracht van woningbouwverenigingen bouwden. Hoe pas je deze volkshuisvestingscomplexen, die zo kenmerkend zijn voor Hilversum, aan de huidige tijd aan? Het verlangen naar een goede, betaalbare woning in een aangename, gezonde en veilige omgeving is onverminderd groot. Maar de woonwensen en –behoeften zijn diverser en de samenstelling van huishoudens is anders. Hoe kunnen corporaties en ontwikkelaars de verhalen uit het verleden ‘volhoudbaar’ maken en tegelijkertijd een moderne, goed functionerende leefomgeving scheppen?
Aanpasbaarheid is in dit geval bedachtzaam vernieuwen, met veel kennis, afwegingen maken tussen behoud, ook van sociale waarden, en vernieuwing. En van veel enthousiasme en inzet om de hoge omgevingskwaliteit in zijn volle breedte te laten voortduren, aangepast aan het heden en duurzaam.
Beleefbaar
Het Dudok Architectuur Centrum spande zich ook dit jaar weer in om monumenten gedurende beide open monumentendagen open te stellen. Een kijkje nemen achter een voordeur bevredigt niet alleen onze gezonde nieuwsgierigheid, maar biedt ook de mogelijkheid om te ervaren hoe dat is: ‘nu leven in toen’. Want ook interieurs getuigen, misschien nog wel meer dan gevels, van hoe in de tijd van hun ontstaan gewoond werd, gewerkt, geleefd. Gidsen en bewoners zullen u graag vertellen hoe een pand is aangepast, maar met behoud van de sporen die het verleden beleefbaar houden. Talloze kerkgebouwen verloren hun functie en zijn herbestemd. Moeiteloos ging dat nooit, maar stel u met een bezoek op de hoogte van het resultaat!
De open monumentendagen bieden daarnaast een uitgelezen kans om een breed publiek te laten participeren in het waarderingsproces van nieuw erfgoed, zoals uit de naoorlogse periode. Dit zijn immers de monumenten van de toekomst. Wat zijn uw erfgoedverhalen, ideeën en meningen ten aanzien van dit erfgoed en een duurzame toekomst? Deze dagen bieden daartoe naast kennis en inzicht volop gelegenheid tot reageren!
Onafscheidelijk
Laten we vooropstellen: monumenten zijn tastbare herinneringen aan tijden van weleer en mensen die voorbij gingen. Maar hun bescherming is een wens van onze eigen tijd. Want iedereen weet: zonder geheugen vaart niemand wel. Geniet door uw ogen uit te kijken tijdens dit weekend van de Open Monumentdag in Hilversum en te ervaren dat duurzaamheid en monumenten onafscheidelijk zijn!
Irmgard van Koningsbruggen
Voorzitter bestuur Dudok Architectuur Centrum
